Van điều chỉnh lưu lượng gió

Van điều chỉnh lưu lượng gió (Damper) hoạt động dựa trên các lá cánh (blade) xoay quanh trục, cho phép điều chỉnh góc mở từ 0° đến 90°. Đây là thiết bị quan trọng trong hệ thống HVAC, có chức năng điều tiết, phân phối hoặc ngăn chặn luồng không khí đi qua ống gió chính xác theo yêu cầu vận hành. Khi kết hợp với bộ điều khiển tự động (như Belimo hoặc Siemens), damper trở thành giải pháp điều tiết gió thông minh, không thể thiếu trong các công trình hiện đại.

Chức năng của van điều chỉnh lưu lượng gió

Cấu tạo và nguyên lý hoạt động của van điều chỉnh lưu lượng gió

Để đảm bảo khả năng hoạt động ổn định và điều chỉnh lưu lượng chính xác, van điều chỉnh lưu lượng gió được thiết kế với cấu tạo kỹ thuật đơn giản nhưng tinh gọn, phù hợp cho cả hệ thống gió tươi, hồi gió và gió thải. Hiểu rõ cấu tạo và nguyên lý hoạt động sẽ giúp kỹ sư thiết kế, chủ đầu tư và nhà thầu cơ điện lựa chọn đúng loại van cho từng công trình.

Cấu tạo chung của van gió

Tùy vào loại (tròn hay vuông), cấu tạo van điều chỉnh lưu lượng gió thường bao gồm các bộ phận chính:

Một số mẫu còn có chốt khóa vị trí để giữ nguyên mức độ mở khi cần cố định lưu lượng gió lâu dài.

Cách van điều chỉnh lưu lượng gió hoạt động

Van hoạt động dựa trên nguyên lý cơ học đơn giản: khi người dùng hoặc hệ thống điều khiển xoay trục cánh van, cánh sẽ nghiêng theo góc mở – từ đó thay đổi tiết diện dòng khí. Góc mở càng lớn, lưu lượng khí qua càng nhiều; ngược lại, đóng hoàn toàn sẽ chặn luồng khí.

Ví dụ:

• Van tròn dùng 1 cánh xoay 90 độ, phổ biến trong ống gió tròn.
• Van vuông (loại đa lá) dùng nhiều cánh lắp song song, xoay đồng thời hoặc ngược chiều để kiểm soát gió chính xác hơn.

Vật liệu phổ biến và độ bền

Hầu hết các loại van điều chỉnh lưu lượng gió hiện nay được làm từ:

• Tôn mạ kẽm (GI): phổ biến nhất, giá hợp lý, chịu nhiệt nhẹ
• Thép không gỉ (Inox 304): dùng cho môi trường ăn mòn hoặc yêu cầu cao về vệ sinh
• Nhôm định hình: nhẹ, dễ chế tạo, nhưng giá thành cao

Tùy theo chất lượng vật liệu, tuổi thọ trung bình của van từ 7–15 năm, nếu được lắp đặt và bảo trì đúng cách.

Ứng dụng thực tế của van điều chỉnh lưu lượng gió

Không chỉ dừng lại ở lý thuyết, van điều chỉnh lưu lượng gió đóng vai trò thực tế trong hàng loạt công trình dân dụng và công nghiệp – từ chung cư, trung tâm thương mại đến nhà máy, phòng sạch. Mỗi môi trường lại yêu cầu cấu hình và kiểu van phù hợp.

Trong công trình dân dụng và thương mại

• Chung cư cao tầng: sử dụng van gió VCD tại từng nhánh để đảm bảo phân phối gió đồng đều giữa các tầng và căn hộ.
• Văn phòng, tòa nhà thương mại: thường kết hợp van gió với hệ thống điều khiển BMS. Van tự động sẽ điều chỉnh theo giờ hoạt động hoặc cảm biến CO₂, tiết kiệm điện.
• Trung tâm thương mại: van gió giúp đảm bảo thông gió khu vực đông người như hành lang, tầng hầm, khu WC.

Trong nhà máy, phòng sạch và khu công nghiệp

• Nhà máy sản xuất: van giúp duy trì áp suất ổn định giữa các khu vực (ví dụ: từ phòng sản xuất sang phòng bảo quản).
• Phòng sạch (clean room): yêu cầu kiểm soát lưu lượng cực chính xác, thường dùng van điều chỉnh kết hợp motor + cảm biến áp suất.
• Khu công nghiệp có nguy cơ cháy nổ: van gió kết hợp với FD, NRD đảm bảo chặn khói, bảo vệ hệ thống khi có sự cố.

Tiêu chí chọn van điều chỉnh lưu lượng gió phù hợp

Chọn đúng loại van điều chỉnh lưu lượng gió không chỉ giúp hệ thống hoạt động hiệu quả, mà còn tiết kiệm chi phí bảo trì, giảm điện năng tiêu thụ và kéo dài tuổi thọ thiết bị. Dưới đây là những tiêu chí quan trọng kỹ sư và chủ đầu tư cần lưu ý khi thiết kế hoặc thi công hệ HVAC.

Chọn theo vị trí lắp đặt và mục đích sử dụng

• Tại nhánh ống chính: ưu tiên van VCD vuông hoặc tròn, tùy kích thước đường ống
• Gần miệng gió: dùng van OBD để tinh chỉnh phân phối gió đều, tránh tiếng ồn
• Gần khu vực cần chống cháy lan: kết hợp van điều chỉnh và FD
• Phòng sạch hoặc khu vực áp lực chênh lệch: kết hợp với van một chiều NRD

Chọn theo kích thước, lưu lượng và áp suất gió

• Xác định lưu lượng gió (CFM hoặc m³/h) qua đoạn ống để tính tiết diện và loại van phù hợp.
• Dựa vào áp suất làm việc trong ống (Pa), chọn loại van có độ kín khí và khả năng chịu áp lực tương ứng.
• Với hệ thống có yêu cầu điều chỉnh linh hoạt → ưu tiên loại van đa lá (điều chỉnh mượt hơn).

Lưu ý về tiêu chuẩn kỹ thuật và độ kín khí

Một số tiêu chuẩn kỹ thuật cần kiểm tra khi chọn mua:

• Tiêu chuẩn chịu nhiệt (đặc biệt với van FD)
• Tiêu chuẩn rò rỉ khí: đảm bảo độ kín, tránh thất thoát gió
• Độ dày vật liệu: ảnh hưởng độ bền và ổn định vận hành
• Tính năng bảo trì: dễ tháo lắp, vệ sinh định kỳ

Van điều chỉnh lưu lượng gió không chỉ là thiết bị kỹ thuật đơn thuần mà còn là yếu tố quyết định hiệu quả vận hành hệ thống thông gió. Việc lựa chọn đúng loại van, lắp đặt chuẩn kỹ thuật và bảo trì định kỳ sẽ giúp tối ưu chi phí vận hành, nâng cao độ an toàn và tuổi thọ toàn bộ hệ thống HVAC. Nếu bạn là kỹ sư, chủ đầu tư hoặc nhà thầu cơ điện, đừng bỏ qua thiết bị nhỏ nhưng có ảnh hưởng lớn này.